جنبش (واژه واژه حرف دل)

شادی هم را بخواهیم

ولیعصر...
بوقی به نشانه تایید زد و سوار پیکان تصادفی و کهنه سالش شدم. سه نفر بر ردیف عقب جای گرفته بودند و صندلی جلو سهم من شد.
راننده یک دست به فرمان داشت و دست دیگرش مدام امواج رادیو را به بازی می گرفت. بامداد بود و من سخت در اندیشه روز پرکاری بودم که در پیش داشتم. چشم به خیابان و آمد و شدها داشتم و در خیالات خود غرقه بودم که دیدم راننده به عمد و اغراق آمیز سر تکان می دهد و با دستانش روی فرمان همنوا با آهنگ شادی که از رادیو ضبطش پخش می شد ضرب گرفته است و نیم نگاهی به من دارد.
نگاهش که کردم انگار فرصت یافت تا آنچه در دل داشت بر زبان آورد و گفت: "ای وای! چرا نمیگی اربعین نزدیکه و این آهنگا غیر مجازه؟!".
لبخندی زدم و به خیالات خود بازگشتم.
کمی بعد مسافران عقبی پیاده شدند و این بار راننده با صراحت رو به من در حالیکه بشکن می زد پرسید که این حرکت گناه دارد؟ گفتمش نه. این بار در توقفی پشت چراغ قرمز با انگشتان یک دست بر دست دیگرش ضرب گرفت و پرسید که این حرکت اشکال شرعی دارد؟ باز گفتمش که نه. نوبت سوم دستانش به رقص درآمد و پرسید که این چطور؟ و نتوانستم جلوی خنده ام را بگیرم...
این بار به سخن آمد که: دیدم بدجوری توی فکری گفتم باید خندوندنت کار سختی باشه! خواستم سر صبحی شادت کنم. میگن شاد کردن مردم یه جور عبادته. دوست دارم مردم همه شاد باشن...
و امروز با همه سختی هایی که در پیش بود، روزی شاد و پرنشاط را آغاز کردم.

فرهنگ‌سازی شاخ و دم ندارد

به همراه گروهی از خبرنگاران رسانه‌های عرب‌زبان در حال بازدید از موزه فرش آستان قدس رضوی بودیم که به تازگی در شکل و شمایلی جدید گشایش یافته است. در آستانه در خروجی، سر تکان دادن و درنگ خبرنگار روزنامه الحیات را دیدم و علت را جویا شدم.
پاسخم داد که پسرکی جلو آمده و به کسی که به هنگام ورود بازدیدکنندگان بلیتشان را می‌گیرد گفته است که: "آقا! من بلیت گرفته بودم و به شما تحویل دادم اما چون صدای اذان را شنیدم برای اقامه نماز رفتم و حالا برگشته ام. اجازه ورود می‌دهید؟" و چنین جواب گرفته است که: "نه! باید دوباره بلیت تهیه کنی"!
خبرنگار عرب‌زبان افسوس می‌خورد که این چه طرز برخورد با یک نوجوان مشتاق است؟ او می‌گفت که در بسیاری از کشورها بازدید از موزه‌ها برای افراد زیر 15 سال رایگان است و بهانه‌ای است برای ترغیب و تشویق آنان به شناخت میراث کهن ملل و داشته‌های فرهنگی و هنری‌شان. او می‌گفت... و من چه باید می‌گفتم؟
تنها در افسوس خوردن همراهی‌اش کردم و در اندیشه شدم که مگر فرهنگ‌سازی شاخ و دم دارد؟ این قدر دم از لزوم فرهنگ‌سازی می‌زنیم و پای عمل که می‌رسد ضد فرهنگ عمل می‌کنیم!
در روزگاری که کشاندن نوجوانان و جوانان به موزه‌ها و پایگاه‌های فرهنگی و هنری و خوراندن اعتماد و باور به آنان نسبت به هویت و فرهنگ بشری کاری دشوار و پرهزینه است، چرا برخی مشتاقان این گروه را باید رماند؟
و طرفه آنکه این پسر به قصد اقامه نماز بلیت نخستین خود را از کف داده بود!!

بازگرد حسین جان!

سرورم؛ ای بزرگ‌مرد همیشه تاریخ؛ سید سبزپوش همه سبز اندیشان دیروز و امروز؛ سالار و پیشوای شهیدان؛ حسینم؛ بازگرد.
حسین جان! تا ظهر روز دهم یک شبانه روز دیگر باقیست. تو را به خدا بازگرد.بیعت کن. سر فرود آور. بیرق یزید را بر بالای سر بپذیر. اصلاح امور امت را بی‌خیال شو. رها کن درد و دغدغه دین را. فراموش کن امر به معروف و نهی از منکر را.
حسین عزیز! به خدا هنوز که خون تو و دوست‌دارانت را بر زمین نریخته‌اند، شادی نهفته‌شان دیدنی است و وای به فردا. از همین حالا می‌شنوم هلهله و شادباش یزیدیان را. از هم اکنون می‌شنوم بانگ قهقهه‌های مستانه امویان را. از همین حالا می‌بینم دم جنباندن عوضی‌های بی‌خاصیتی را که به کاسی‌لیسی دربار و بارگاه حکام جور از هم سبقت می‌گیرند. پوزه‌هاشان آماده مالیده‌شدن بر کفش ارباب است. همان‌ها که برای به‌دست آوردن کفی نان و انباشتن شکمی آزمند، نان می‌برند و شکم می‌درند. همان‌ها که بنده زور و ستاینده زر و تسلیم تزویرند. همان‌ها که بر لهیدگان پای می‌فشارند و در گورستان آدمیت به رقص درمی‌آیند. همان‌ها که نام به ننگ می‌آلایند تا شکم انباشته کنند و دمی با دنیای باطل و اوهام واهی خوش باشند. همان‌ها که...
حسینم! بازگرد و رویای مسخره‌شان را پایانی دیگر ببخش. همراه و همرنگ جماعت شو. بهانه را از دستشان بگیر. بخواهی یا نخواهی حکومت و فرمانروایی دست یزید و طایفه‌اش است. چه بمانی و چه شهید شوی اینان کاخ نشینند و افسار خلق در دستشان. پس بیعت کن و بازگرد. وقتی برای آزاد و آزاده زیستن راهی نیست، حضیض ذلت و بردگی را بپذیر و در عوض سلامت بمان. نه به خودت آسیبی می‌رسد نه به خانواده‌ات. بنشین در گوشه‌ای و به دین خود باش. این مردم لیاقتشان یزید است. تو چرا خود را برای این بی‌لیاقت‌ها به آب و آتش می‌زنی؟! در برابر کفر و نفاق، سازش و تسلیم پیشه کن.
سرورم! من از آنچه بر روز دهم خواهد گذشت نگرانم. مگر نه اینکه مسلمین(!) سنگ یزید بر سینه می‌زنند؟ مگر نه اینکه دین فروشان در برابرت موضع گرفته و مردارخواران جامعه اسلامی تنهایت گذارده‌اند؟ مگر نه اینکه شهوت و دورویی و حرص و آز سکه رایج بازار شده است؟ مگر نه اینکه بیشتر امت پیامبر بوقلمون صفت و زالوعمل و روباه مزاج شده اند؟ مگر نه اینکه دزدهای پاچه‌ورمالیده و دجالان نامرد همگی مدعی دین شده‌اند و تو را خارج شده از مدار دین و دیانت می‌دانند؟ پس چرا بیعت نمی‌کنی؟ چرا باز نمی‌گردی؟
سالار! بازگرد. نگذار تاریخ پلشتی و قساوت خود را بیش از این عیان کند. نگذار کشتزار حیوان‌صفتی و نامردمی را با خون تو و عزیزانت آبیاری کنند. به مسلخ نرو. قربانگاهت را از پیش تدارک دیده و گرگان خون‌آشام برای دست افشانی و رقص پس از شهادتت حسابی آماده شده‌اند. اطرافت هم که خالی است. نگاهی به دور و برت بینداز. آیه‌خوانان و مبلغان دین جدت رهایت کرده اند. آنان را با عرصه‌های خطر چه کار؟ بوی خطر که بیاید به هزار پستوی امن و حصار ایمن می‌خزند. نکند به سجده طویل و محاسن انبوه و کلفتی دستار و الفاظ عربی غلیطشان دلخوش کرده بودی؟! نه! تو بهتر از ما این جماعت را می‌شناسی و می‌دانی همین‌ها با پدرت چه کردند. پس چرا باز نمی گردی؟
پیشوای سرفراز! علف‌های هرزی که در بوستان اسلام روییده‌اند، دروغ مجسمی به نام یزید را پذیرا شده‌اند و خلیفه مسلمین می‌خوانندش. تن به بندگی و زور سپرده‌اند و زنجیر دنیاخواهی بر پای دارند. آنقدر به لجنزار خو کرده‌اند که خود نماد پلشتی و لجن شده‌اند. آنقدر در هوای مسموم تنفس کرده‌اند که عطر آزادگی و انسانیت برایشان حکم سم را پیدا کرده! رها کن این همه را. اینها مدت‌هاست که سقوط کرده‌اند. پدر و برادرت را هم تنها گذاردند. از فردا و بعد از تو سقوطشان شتاب بیشتری خواهد یافت. سیاهی و مردگی و سلطه زر و زور و تزویر از فردا پررنگ‌تر خواهد شد. رهایشان کن و همرنگشان شو. هم مسلکشان هم که نمی‌شوی لااقل تقیه کن. اصلاً بیعت کن و بعدش برو غارنشین شو. صحراگرد شو. بی‌خیال حکومت یزید و یزیدیان شو. بازگرد و زنده بمان.
حسین بزرگ! گمان می‌کنی یاوه می‌بافم؟ سخن به گزاف می‌گویم؟ آخر می‌ترسم. ظهر روز دهم را دیده‌ام. دارم عاشورا را مجسم در برابرم می‌بینم. دارم لحظه تقابل انسان و شیطان را می‌بینم. نه! شیطان آن‌سوتر ایستاده است. شیطان حیران است و ناباور. آنچه می‌بیند را تاب نمی‌آورد. صحنه را خود ساخته و پرداخته‌ اما باورش نمی‌آید. گیج و منگ است و مبهوت از آدمیانی که هم‌نفس او شده‌اند و این صحنه‌های پلید را بازی می‌کنند.
حسین جان! می‌دانم که می روی. می‌دانم که برای ماندن نیامده‌ای. اینها را برای دلخوشی خودم گفتم. می‌دانم که می‌روی و راه از بیراه نشان می‌دهی. می‌دانم که با ظلم به سر کردن و با ننگ نشستن در مرام و مکتب تو نیست. می‌دانم که می‌روی تا فریاد "هیهات من الذله" را برای همیشه تاریخ جاودان کنی. می‌دانم که می‌روی تا برای همیشه این پرسش را در برابرمان بنهی که "هل من ناصر ینصرنی؟" می‌دانم که می‌روی تا بر پیشانی زمین و زمان حک کنی که "کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا".
اما خبرت بدهم از حال و روز امروزمان؟
امروز هم کم نیستند آنها که با راستی و حقیقت میانه ای ندارند. کم نیستند آنها که امپراتوری دروغ را استوار می‌سازند. کم نیستند آنها که تزویر و خدعه در کار می‌بندند. کم نیستند آنها که دین فروشی می‌کنند و کسب و کارشان با متاع دین رونق می یابد. کم نیستند آنها که در حوزه فکر و فرهنگ، بدعتها و خرافه ها را باب می‌کنند و از سادگی و دین دوستی مردمان سود خود می‌جویند. کم نیستند آنها که می‌کوشند باطل را جای حق جا بزنند. کم نیستند آنها که از هرچه نیرنگ، تزویر، فریب، خدعه، دغل کاری و چاچول بازی برای سواری گرفتن از خلق خدا بهره می‌جویند. کم نیستند آنها که با تلاش برای تکامل در مسیر انسانیت، عبادت و عبودیت، مردانگی و جوانمردی، عدالت و عشق ورزی، آزادگی و وارستگی، ستم ناپذیری و ذلت ستیزی فقط در حد شعار آشنایند و کم نیستند آنها که حس و حال شورین بر یزیدصفتی، طاغوت منشی، جلوه فروشی، تفاخر، تفرعن، لاف و گرافه گویی و دروغ ستایی و دروغ افکنی را ندارند. کم نیستند جیره‌خوارانی که در کار شست‌و شوی مغزی مردمندوطلم طالمان و جهل جاهلان را تطهیر می‌کنند. کم نیستند آنها که نبض بودنشان در مفهوم ریا می‌زند و یک نفس در بوق هوچی‌گری و جنجال می‌دمند. کم نیستند عافیت‌طلبان تسبیح به دستی که سر به گوشه‌های امن می‌سپرند و مقدس‌های سر به زیری که در هاله‌ای از رهبانیت فرو رفته‌اند. کم نیستند...
حسین عزیز و بزرگ! می‌دانم که اینها را هم می‌دانی اما برو که اگر نروی، ما تفاوت را نمی‌فهمیم. خوب از بد باز نمی‌شناسیم. راه از بیراه نخواهیم دانست. برو و حجت بر ما تمام کن.
حسینم! به قربانگاه برو با تک‌تک اعضای خانواده‌ات تا بدانیم که کربلا را به پهنه همه زمین گسترانده اند و عاشورا را بر همه زمان پوشانده اند تا ما بی بهانه بهای حسینی شدن را بپردازیم. برو و برای انسانیت وآزادگی عزیزترین گواهان را رو کن و فریاد برآور که: این خون کودک شش ماهه ام، این بدن قطعه قطعه شده برادرم، این دهان فروکوفته موذنم، این...
برو و حجت بر ما تمام کن. منتظر عاشورایم.

بر سر ایمان خویش می‌لرزم
ساعتی پیش مستند "و عنکبوت آمد" را دیدم و هنوز بر خود می‌لرزم. تسکینی نمی‌بینم بر دردی که سراغم آمده است و شاید چینش این واژه‌ها مرهمی باشد بر آه و ناله همه وجودم.
ده سال پیش یود که سعید حنائی با لقب "قاتل عنکبوتی" نامدار شد و لبخندهای غرورآمیزش برای کشتن زنان خیابانی در مشهد بر صفحه روزنامه‌های آن دوران نقش می‌بست. گروهی انگار دلشان خنک شده بود که کسی پیدا شده تا فاسدان را از بین ببرد و دمش را گرم و راهش را پر رهرو می‌خواستند و دیگرانی فریاد برداشته بودند که مگر مملکت قانون ندارد و مگر شهر هرت است که هر کس به رای خود دیگرانی را مهدورالدم بداند و نابودشان سازد.
گذشت یک دهه از آن ماجرا آن را در ذهنم محو و کمرنگ کرده بود اما امشب با دیدن این مستند آتشی به روح و روانم افتاده است. آتشی که می‌سوزاندم و می‌پرسد: حنائی قاتل بود یا قربانی؟ و آن زنان نیز فاسد بودند یا قربانی؟
حنائی در این فیلم آسوده خاطر در برابر دوربین نشسته و لبخند بر لب از خشنودی خود بر این قتل‌ها می‌گوید. چنان خونسرد از کشتن زنان سخن می‌گوید که گویی بویی از انسانیت نبرده است! مادرش، برادرانش، همسرش و فرزندش جنایات او را می‌ستایند و دیگرانی نیز به او دست مریزاد می‌گویند.
او که پرورش یافته خانواده‌ای مذهبی است، تجربه حضور در دفاع مقدس را هم دارد و هنگامی که راننده‌ای همسرش را به جای زنی خیابانی می‌گیرد، به فکر می‌افتد که با پاک کردن شهر از زنان خیابانی، نجات‌بخش جامعه از فساد اخلاقی نجات شود. فکری که چنان در نوع باورها و هنجارهای او و اطرافیانش ریشه گرفته است که هرگز گمان نادرست بودن قتل را به خود روا نمی‌دارند. خودش می‌گوید که کشتن حیوان برایم دشوار است اما کشتن این زنان آسان(!) و برادرش می‌گوید که سعید انسان نکشته بلکه فساد را از بین برده. همسرش می‌گوید زنی که خودخواسته و بدون شناخت از مردی به منزلش می‌رود سزایش مرگ است و پسرش می‌گوید که آن زنان سوسک و موش و مفسدان فی‌الارضی بوده اند که باید از جامعه پاک می‌شدند.
این ماجرا اما سوی دیگری هم دارد: زنان خیابانی و خانواده آنان.
هستی دختری 18 ساله است که در 10 سالگی به عقد مردی معتاد درآمده و حالا چند سالی است که ناگزیر است برای تامین مواد مخدر برای همسرش راهی خیابان شود و اگر دست خالی بازگردد، زخم چاقو بر تنش می‌نشیند. هستی می‌تواند یکی از قربانیان بالقوه حنائی باشد اما آیا به راستی مایه فساد جامعه و مهدورالدم است؟
استخوان دست و پایش را پدر و شوهرش شکسته اند و بدنش پر است از زخم‌هایی که یادگار چاقویند و حکایت از آزارهای جسمی مکرر دارند. هستی بارها دستگیر شده، شلاق خورده و دوباره و چندباره مهمان زندان شده است. آیا سزای او مرگ است و هرچه گناه است را یکسره باید به پای او نوشت؟
کشته شدگان به دست حنائی همه از همین گونه بوده اند آن‌چنان‌که قاضی نیز معترف است که همگی فقیر بوده اند. پیش از آنکه دستان سعید حنائی گلویشان را بفشارد، فقر مادی، بهداشتی و فرهنگی گریبانشان را گرفته بوده و قاضی خود می‌گوید تا انسان فقری را که به استخوان این زنان رسیده نبیند، نمی‌تواند بر این مصیبت قضاوت کند.
پدر یکی از کشته‌شدگان از تقصیر خود در شوهر دادن دخترش در 10 سالگی می‌گوید و اینکه او ناگزیر بوده برای سیر کردن شکم 6 فرزندش تنها کاری را که برای پول درآوردن از دستش برمی‌آمده انجام دهد: تن‌فروشی.
دو دختر بچه نیز که حنائی جان مادرشان را ستانده، از بی‌گناهی مادر می‌گویند و بیننده را در اندیشه می‌برند که فردای این دخترکان چگونه خواهد بود و مباد که این بی‌پناهان نیز چاره‌ای جز رفتن بر مسیر مادر نیابند؟
و من بر خود لرزیدم.
بر خود لرزیدم وقتی پسر حنائی او را با محمود کاوه و حسین فهمیده قیاس کرد که خود را فدای دیگران و جامعه کرده‌اند. بر خود لرزیدم وقتی پسرک گفت اگر جامعه پاک نشود من و امثال من باید راه پدرم را ادامه دهیم. بر خود لرزیدم وقتی آثار زخم و جراحت‌های مکرر را بر تن هستی دیدم. بر خود لرزیدم وقتی دخترکان بی‌آینده را بر بالای گور مادر تن‌فروش دیدم. بر خود لرزیدم وقتی شنیدم مردی برای تامین مخدر خود همسرش را به تن‌فروشی وامی‌دارد. بر خود لرزیدم وقتی قاضی گفت این زنان اغلب حتی دندان هم نداشتند و فقر از ظاهرشان آشکار بود. بر خود لرزیدم وقتی...
و بر خود لرزیدم وقتی به یاد آوردم در همین روزها ارقام اختلاس بانکی برخی‌ها از میلیون و میلیارد فراتر رفته است.
چه دشوار است قضاوت. به گمانم حنائی محصول جامعه و فرهنگ و باورهای ماست و روسپیان از سر فقر و نداری هم محصول همین جامعه‌اند و هر دو قربانی. هم قاتل قربانی است و هم مقتول.
پیش از این در یادداشتی(+) نوشته بودم که: "گاه بر سر ایمان خویش می لرزم که مباد یک روسپی از من ظاهراً مسلمان به درگاه خدا مقرب‌تر باشد!! آخر می‌اندیشم آن بینوا محصول جهل و فقر است نه نواده ابلیس. محصول بیکاری و تهی دستی و فساد جامعه است نه صرفاً اسیر شهوت و طمع و هرزگی خویش. ما کجا و کی فقر و نداری‌اش را مرهمی نهاده بودیم؟" و امشب باز بر سر ایمان خویش می‌لرزم.
این روسپیان نادار و فقیر نه وثیقه‌ای داشته اند و نه ضامن معتبری. نه پارتی داشته اند و نه رانتی که به کارشان آید. نه سهمی از نفت و خزانه و دخیره ارزی داشته اند و نه به قدر خرده نانی مشارکتی در وام‌های کلان بانکی. و اگر همه ثانیه‌های زیست و معیشت دیرگذرشان را هم بشمری به سه هزار میلیارد نمی‌رسد. پس چه چاره جز فروختن تنها دارایی‌شان؟
چه درد جانکاهی بر تنم افتاده است امشب!

اندر باب رقابت به سبک ایرانی

یادداشتهای پراکنده ای از سفر به سرزمین اژدها (روز ششم)

در شرکت فرش گوسفند تبتی ناهار می‌خوردیم که تلفنم زنگ خورد. شوان هانگ بود. از نمایشگاه تماس می‌گرفت. برایمان فیش غذا گرفته بود و نگران بود که آیا به ناهار می‌رسیم یا نه؟! به احساس مسوولیت او و همکارانش غبطه خوردم. درحالی که خودش از داشتن فیش غذا محروم بود، هر روز با دل‌نگرانی در تدارک ناهار هیأت ایرانی بود.
از خودم بدم آمد. صبح همان‌روز بود که یکی از هندی ها در لابی هتل به دنبال تبدیل دلار به یوآن بود و از من قدری یوآن طلب کرد. یوآن به قدر کفایت به همراه نداشتم و ماشین برای رفتن به هتلی که دیگر ایرانیان در آن مستقر بودند آماده بود. ناگزیر عذر خواستم در حالیکه شاید می‌توانستم راهی دیگر بیابم. شاید می‌شد او را با خود همراه کنم. هرچند قدری معطل می‌شد و دیرتر به نمایشگاه می‌رسید. شاید می‌توانستم از دیگران برایش قرض بگیرم. شاید...
عصر همان‌روز او را در نمایشگاه دیدم که می‌گفت با اتوبوس‌های شهری آمده و مسافت زیادی را هم پیاده پیموده است و تقریباً به هنگام ظهر رسیده است. عذاب وجدان بدی گرفتم وقتی دغدغه‌مندی هانگ را دیدم و بی‌خیالی خودم در قبال آن هندی را!
هانگ این نگرانی و وظیفه‌شناسی را در همه امور از خود نشان می‌داد. با آنکه ظاهراً فقط قرار بود نقش مترجم را برای ما ایفا کند! عصر همان‌روز بود که باز با نگرانی خبرمان کرد که مبادا از سرویس جا بمانید.
خودروهایی که نقش سرویس را بازی می‌کردند، ما را به هتلی بردند که قرار بود آیین معرفی و تقدیر برترین فرشها در آن اجرا شود. با گذر از خیابان‌های دیدنی شینینگ و البته رانندگی ناشایست شینینگی‌ها به هتل رفتیم. بوق زدن و بد رانندگی کردنشان به پکن نمی‌مانست بلکه به ایران خودمان شبیه بود.
باز همان میزهای دایره ای که هریک به کشوری اختصاص داشت و میز ایران همچنان در صدر بود. خوانندگی و نوازندگی و رقص و طرب محملی بود برای اعلام برندگان مسابقه و آنچه مایه سرافکندگی بود، رقابت دوستان ایرانی نه با دیگران که با هموطنان بود!
آن که فرش نایینش به مسابقه راه یافته بود یک سوی ماجرا بود و دارنده فرش ابریشمین قم سوی دیگر. البته سویه های دیگری نیز در کار بود. حکایتی که ترجیح می‌دهم از آن گذر کنم و این رقابت درونی را منتشر نکنم. اما افسوس خوردم. هندیان و پاکستانی‌ها و افاغنه در کنار ترک‌ها و دیگر کشورهای شرکت کننده در جشن و سرور بودند و ما در اندیشه هایی دیگر.
آن روز پر برنامه را که از گپ و گفت در شرکت فرش گوسفند تبتی و رایزنی با نمایندگان نمایشگاه دموتکس چین در آن بود تا شرکت در مراسم برترین فرش‌ها و تلاش برای تعویض بلیت‌های برگشت و اقامتی بیشتر در پکن به جای شینینگ، با ارسال اخبار ورویدادها به ایران و به روزرسانی سامانه اطلاع رسانی مرکز ملی فرش ایران به پایان بردم.

اندر باب رایزنی چینی

یادداشتهای پراکنده ای از سفر به سرزمین اژدها (روز ششم)

تا نیمه های شب نشسته بودم برابر جعبه جادوی چینی و ریموت کنترل به دست بیش از 60 کانال را بالا و پایین کردم. درنگم روی شبکه ای بود که در آیتم هایی 5 دقیقه ای هر بار غرفه یکی از کشورهای حاضر در اکسپوی شانگهای را نشان می‌داد و می‌شد در دقایقی کوتاه با شاخصه های فرهنگ و هنر ملل مختلف آشنا شوی.
این جهانگردی تلویزیونی، بیدار شدن بامدادی را دشوار کرد اما چاره ای نبود و کارهای مهمی پیش رو داشتیم.
رییس مرکز ملی فرش ایران و مدیرعامل شرکت سهامی فرش ایران هم به ما پیوسته بودند و در کنار مقام‌های فرش دیگر کشورها، راهی شرکت     Tebtian Sheep Carpet Groupشدیم.
وارد سالن کنفرانسی شدیم که میز ساده بزرگی در میانه داشت. یک سوی آن میزبانان چینی که از مقام‌های محلی شینینگ بودند قرار گرفتند و سوی دیگر سران فرش از دیگر کشورها. دیوار پشت سر ما پنجره های بزرگ و نورگیر داشت و دیوار پشت سر چینی ها پر بود از تابلوهایی فلزی روی قاب‌هایی چوبی با نوشته هایی عمدتاً چینی که انگار تقدیرنامه ها و گواهی های شرکت میزبان بودند.
در ابتدا و انتهای این سالن دراز هم دیوارها طاقچه ای داشتند که روی آنها لوازم پذیرایی بود و دو تابلوی نقاشی آذین بخششان.
روی میز بزرگ کنفرانس، در برابر هر صندلی لیوانی در دار از جنس چینی بود که بیشتر به قوری می‌مانست و سه جعبه دستمال کاغذی و سه زیرسیگاری. همین و بس. هیچ خبری از دفتر و دستک و قلم و کاغذ و اقلام پذیرایی نبود.
نخست، معاون استاندار چینگهای چین شروع به صحبت کرد و جوان مترجم هم گفته های او را به انگلیسی برمی گرداند. او از حضور در جمع مقام های کشورهای تولیدکننده فرش ابراز خرسندی کرد و گزارشی از وضعیت استان چینگهای و شرایط امروز و رو به توسعه کشور چین داد و از تمایل به توسعه روابط بین کشورهای تولیدکننده فرش سخن گفت.
در این دیدار، طرف ایرانی با جرأت و شهامت از برتر بودن فرش دستباف ایران در دنیا سخن گفت و در برابر رقبا، بی تعارف ایران را بزرگترین و مهمترین تولیدکننده این کالا در دنیا دانست. او همچنین گفت که وقتی طبقه ثروتمند دنیا خریدار فرش هستند، چرا در پایین آوردن قیمت ها رقابت می کنیم و به تولیدکنندگان و قالیبافان خود ستم روا می‌داریم؟!
طرف افغان -که او هم مثل طرف ایرانی به فارسی سخن می‌گفت- از جنگ زده بودن کشورش گفت و اینکه افغانستان و صنعت فرش در این کشور نیازمند کمک است.
نمایندگان هند و پاکستان و ترکیه هم از لزوم هماهنگی بیشتر میان کشورها، حضور هماهنگ و پررنگ در نمایشگاههای خارجی، تبلیغات گسترده و هماهنگ بین المللی، اطلاع رسانی درباره سازگاری الیاف طبیعی فرش دستباف با محیط زیست و سلامت انسان و چند شعار دهان پرکن دیگر سخن گفتند.
در میانه این رایزنی ها بود که خدمه، قوری به دست، آب جوش در لیوان های ما می ریختند و باز در لیوان ها را رویشان می نهادند. از سر کنجکاوی هم که بود، در لیوان را برداشتم و با تعجب گیاهی روییده در آن را دیدم. لیوان را به دهان که گذاشتم و آبی ولرم و بی مزه را نوشیدم!!
گپ و گفت و رایزنی که به پایان رسید، تابلو فرشی ایرانی به معاون استاندار چینگهای تقدیم شد و کتاب نفیس "رویای بهشت" هم به رییس چینی شرکت فرش "گوسفند تبتی" رسید.
میزبان ما را به سالن دیگری درست با همین شکل و شمایل فراخواند که این بار در دو سوی آن میزی پر از انواع اطعمه و اشربه قرار گرفته بود.
با تأکید میزبان بر اینکه گوشت‌ها حلال و اسلامی هستند، بعد از چند روز مزه گوشت را تجربه کردیم اما سفت بود و غیر قابل جویدن! در نتیجه سیب زمینی آتشی بهترین گزینه شد برای پر کردن شکم!
پی نوشت:
این روزها رویدادی مهم در چین در جریان است و هیأتی ایرانی هم مهمان آن کشورند. بازی‌های آسیایی گوانگجو را می گویم. و چه دردآور است که می شنوی در برابر چشم میلیون ها نفر، میزبانان چینی نام خلیج فارس را دگرگون ساخته اند و هیأت ایرانی این تعرض را زیر سبیلی رد کرده اند!
ما را چه می شود که در مقام شعار وطن پرستیم و مدام دیگران را وطن فروش می خوانیم و آنگاه به آسانی چشم بر چنین رخدادی می‌بندیم؟!

اندر باب مهمانی چینی

یادداشتهای پراکنده ای از سفر به سرزمین اژدها (شامگاه پنجم)

شوان هانگ از من پرسیده بود که آیا لباس ویژه مهمانی به همراه آورده ای؟! حیران مانده بودم که لباس ویژه دیگر چه صیغه ای است! سر آخر فهمیدم که مرادش کت و شلوار رسمی است و کراوات. خیالم از بابت کت و شلوار راحت بود و کراوات هم که برای هیأت ایرانی اهمیتی نداشت.
گفته بود که در شامگاه روز نخست نمایشگاه، میزبانان چینی مهمانی ویژه ای تدارک دیده اند و به ضیافت شامی دعوت خواهید شد.
درست گفته بود. سوار بر خودروهایی که به همین منظور تدارک دیده بودند، از محل نمایشگاه به هتلی که محل برگزاری جشن بود رفتیم. تالاری بزرگ بود که میزهای دایره ای گردان درآن چیده شده بود و روی هر میز به زبان انگلیسی و چینی، نام کشوری نوشته شده بود.
در جست و جوی نام ایران و با راهنمایی پیش خدمت‏ها، تا صدر مجلس و مقابل جایگاه رفتیم. میز ایران را در برابر سن و در کنار میز اصلی سران ملل قرار داده بودند. خرسند شدیم از اینکه هنوز جایگاهمان بالاتر از هند و پاکستان و نپال و ترکیه و دیگر کشورهای مهمان است!
بطری‏های مسکرات و جام‏های کوچک و بزرگ روی میز جا خوش کرده بودند که خواستیم تا برداشته شوند. خدمه با عذرخواهی بسیار و شرمندگی فراوان مشروبات را حذف کردند و بطری های آب معدنی و لیوان جایگزین آنها کردند.
از هر کشوری بالاترین مقام به عنوان نماینده دور میز مهمانان ویژه قرار گرفت و صندلی ایران خالی ماند. همچنان که از هر کشوری نماینده ای روی سن رفت تا خوش آمدی بگوید و تقدیری پیشکش میزبان کند و باز هم هیچ کدام ما روی سن نرفتیم. (خوش آمدها و تقدیرها البته یک سخنرانی رسمی نبود بلکه اغلب خواندن ترانه بود یا لرزه انداختن بر اندام!)
اخترنظیرخان که سردمدار هیأت پاکستانی بود و رییس سازمان تجارت جهانی فرش خوانده می‏شد، به بهانه آنکه روز تولدش است، بخشی از مراسم را به خود و هیأت پاکستانی اختصاص داد. کلاه تولد بر سر نهاد و کیکی را که دخترکان قرمزپوش چینی برایش آوردند برید و به همراه دوستانش که از مقامات دولتی بازرگانی پاکستان و نیز از تجار بزرگ فرش این کشور بودند، آوازی دسته جمعی را با تکرار پیاپی نام پاکستان خواندند.
در آیینی که با آواز و موسیقی و حرکات موزون همراه شده بود، ایرانی‏ها و افغان‏ها بودند که محجوبانه در کناری آرام گرفته بوند و در انتظار پایان مراسم! هنگامه شام که رسید- و البته هنوز خورشید غروب نکرده بود!- روی میز می‏شد انواع اشربه و اطعمه رنگارنگ را دید. از خرچنگی غول‏پیکر تا بزی بریان و البته که سهم ما باز میوه بود و شیرینی و مرغ و ماهی!
اواخر ضیافت بود که یکی دو تن از میزبانان چینی جامی در دست به سراغ تک تک میزهای ملل رفته و حضورشان را گرامی می‏داشتند. اصرار آنان برای زدن جام خود بر لیوان آب ما شعری بر زبان آقای رضایی آورد که:
این خرقه که من دارم در رهن شراب اولی   /   وین دفتر بی معنی غرق می ناب اولی
چون مصلحت اندیشی دور است ز درویشی   /   هم سینه پر از آتش هم دیده پر آب اولی
در مسیر بازگشت به هتل، عذابی روحی داشتم از رفتار و کردار مهمانان هندی. پیرانی مضحک و حیا دریده که I Love You گفتن های چندش آورشان به دخترکان چینی و شوخی های مستانه شان حالم را به هم می‏زد!
و فردا روز دیگری خواهد بود.

اندر باب نمایشگاه فرش چینی

یادداشتهای پراکنده ای از سفر به سرزمین اژدها (نیمروز پنجم)

گشت و گذار در نمایشگاه ها همیشه جذاب است و پر از تازگی. سیاحت در نمایشگاه فرش هم که سالهاست برایم به عادتی دوست داشتنی شده است. این بار اما در کنار جذبه و عادت همیشگی، قدم زدن و چشم گرداندن در نمایشگاه فرش به ویژگی حضور در کشوری دیگر و نمایش فرشهای دیگر بلاد آمیخته بود و حظ بیشتری داشت.
پیش و بیش از همه، غرفه پشتیبان اصلی نمایشگاه که از تولیدکنندگان اصلی فرش در کشور میزبان بود چشمها را به سوی خود می کشاند.
غرفه چینی ها جزیره ای بود مستقل با فضاسازی خاص و چشمگیر. نمایی چندضلعی که رنگ غالب آن سیاه بود با تزییناتی به رنگ قرمز و نارنجی. به غرفه که وارد می شدی، فرش ها را هم آویخته بر دیوار می دیدی و هم چیده شده روی هم. آنها که آویز بودند بر ریلهایی قرار داشتند که خریدار می توانست به آسانی جا به جایشان کند و دست به انتخاب بزند. شیوه ای که در میان فرش فروشهای ایرانی جایی ندارد و همچنان به روش ورق زدن فرش دلخوشند. (نگاهم به فرش دستباف است البته که در عرضه فرش ماشینی از این روشها سود برده ایم!).
ویژگی دیگر غرفه چینی ها، وجود چندین میز مذاکره در میانه غرفه بود که مدام کسانی بر صندلی های اطراف آنها نشسته بودند و متصدیان غرفه در حین پذیرایی از آنان مغزشان را به نرمی شست و شو داده، آماده خریدشان می کردند.
در میانه سالن اصلی نمایشگاه و در برابر غرفه ای که بدان اشارت رفت، فضایی بود مختص نمایش برترین فرش ها.
از هر کشوری خواسته شده بود یکی دو نمونه از بهترین فرش های خود را برای شرکت در مسابقه برترین ها برگزیند و این برترین ها روی سکوهای ویژه ای به نمایش در آمده بودند.
در چند گوشه نمایشگاه هم دارهایی برپا شده بود که زنان و دختران چینی بازدیدکنندگان را از نزدیک با شیوه بافت فرش آشنا کنند. در بافت فرش های چینی آنچنانکه در آن نمایشگاه دیده می شد، خبری از پود نازک نبود و فرش هایشان تک پود بالا می آمد. اتفاقی که به افزوده شدن سرعت بافت می انجامد. گره ها اغلب و به ویژه در بخشهای دارای ساده بافی، دور میله ای به گردش درآمده و در پایان رج یکجا بریده می شدند که باز هم روشی است سریعتر از بافت های ایرانی. روی یکی از دارها نیز از روشی دیگر برای بریدن گره ها استفاده می شد که سیخ پودکشی (خط کش) را به سان قیچی لبه دار اصفهان روی رج آخری گذاشته و قیچی می زدند. بافت غالب آنان نوعی جفتی بافی بود که در آن به جای عبور خامه از میان چله ها، خامه به دور جفت چله می چرخید.
قرار دادن برخی رنگدانه ها در کنار خامه های رنگین هم گوشه ای دیگر از نمایشگاه را به خود اختصاص داده بود.
در طبقه بالای سالن دیگر نمایشگاه که افزون بر فرش های دستباف، می شد مبلمان و برخی دیگر از کفپوش ها را هم دید، صنایع دستی چینی برای فروش عرضه می شد و البته با قیمت هایی چند برابر بهای واقعی. از انواع مجسمه های فلزی و چوبی گرفته تا نمادهای بودایی و چوب های غذاخوری چینی.
چینی ها برای غرفه دیگر کشورها مترجم مهیا کرده بودند. مترجم هایی که از دانشجویان دوره های زبان انگلیسی بودند و در این نمایشگاه نوعی کارورزی را می گذراندند. روزی تنها 4 دلار دستمزد زحمتی بود که برعهده داشتند!
غرفه داران ایرانی دلسوز بودند و دارای برخی صفات نیکوی ایرانی. اغلب ناهار خود را به مترجم هایشان بخشیدند.

اندر باب آیین گشایش نمایشگاه فرش شینینگ

یادداشتهای پراکنده ای از سفر به سرزمین اژدها (روز پنجم)

شب قبل تلفن اتاق زنگ خورد و خانمی با زبان انگلیسی و لهجه چینی از آن سوی خط پیام داد که ساعت 40/7 صبح فردا، ماشین برای انتقال شما به نمایشگاه در مقابل هتل آماده خواهد بود.
صبحانه را در میان آن همه گزینه باز هم تکراری خوردم و تنها به اصرار آقای رضایی، ماست میوه ای را هم به قبلی ها افزودم. هدایایی که از ایران به همراه برده بودم را همراه کردم و راهی نمایشگاه شدیم. هدایا هم چیزی نبود جز چند بسته پسته، یک تابلو فرش و یک دوره از کتاب نفیس و سه جلدی "رویای بهشت" با موضوع فرش ایرانی.
نمایشگاه مرکب از دو سالن بزرگ بود که محوطه باز میان آن دو را برای آیین گشایش آراسته بودند. رنگ قرمز غوغا می کرد و رنگ زرد هم به یاری اش آمده بود. بادکنک های شکل داری که اغلب به شکل اژدها بودند در ابعادی بزرگ، عنصر اصلی تزیینات بودند. شوان هانگ را دیدم که به همراه دوستانش با لباسهای رسمی آماده ارایه خدمت بودند و از من سراغ غرفه های ایران را می گرفت. به داخل سالن که سرک کشیدم، تقریباً همه چیز آماده بود. (درست مثل ایران که تا دقیقه نود و حتی در وقت اضافه مشغول اسپیس بندی و غرفه آرایی و آماده سازی نور و ... هستیم!!).
در انتظار بودم تا مثل ایران خودمان شاهد تأخیری طولانی در شروع مراسم باشم، گوش هایم را برای سوت کشیدن بلندگوها آماده کرده بودم. چشم به راه پرحرفی های سخنرانان و خودنمایی های مجری مراسم بودم... اما انگار ماجرا متفاوت بود!
مراسم افتتاحیه بسیار کوتاه و جذاب بود. به جای آنکه مهمانان ویژه و نمایندگان کشورهای مختلف در ردیفهای جلو قرار بگیرند و برگزارکنندگان و سخنرانان مدام بخواهند به آنان خوش آمد گفته و از حضورشان تشکر کنند، به هنگام شروع مراسم، همه آنان به همراه سخنرانان اصلی دسته جمعی به روی سن رفتند. در واقع همه مهمانان و چهره های اصلی در کنار سخنرانان یکجا روی صحنه قرار گرفتند و مردم به نظاره مراسم ایستادند. متأسفانه نمایندگان اصلی و سران ایران غایب بودند و آقای رضایی به نمایندگی از کشورمان بالا رفت و من هم که مایل به رصد کردن اوضاع و چرخش در میان مردم بودم، پایین ایستادم.
محتوای کوتاه و گزیده سخنرانی ها از پیش مکتوب و ترجمه شده بود. هر سخنران متن کوتاه خود را که از چند جمله فراتر نمی رفت می خواند و مترجمی برگردان انگلیسی اش را قرائت می کرد. بدون پرگویی و افاضه فیض اضافی!
در کردن توپی که کاغذهای رنگی بر سر مردم می ریخت و ساز و آوازی کوتاه، خبر از گشایش هفتمین نمایشگاه بین المللی فرش شینینگ در چین داد و سخنرانان که از مقامات دولتی و محلی بودند در کنار نمایندگان کشورهای مشارکت کننده در نمایشگاه برای بازدید به سالن اصلی نمایشگاه وارد شدند.
نمایندگان کشورهای مختلف هر یک به ترفندی مهمانان را جذب خود می کردند. اختر نظیرخان که رییس سازمان تجارت جهانی فرش است و سردسته گروه پاکستانی ها به شمار می آمد، مقام های دولتی و مهمانان ویژه را به غرفه پاکستان کشاند و کلاه های محلی بر سر آنان گذارد و به گرفتن عکس های یادگاری مشغولشان کرد و افغانها عبای افغانی بر دوش آنان نهادند. ایرانی ها؟ پرت افتاده بودیم و رییسانمان هنوز به شینینگ نیامده بودند.
اختلاف میان ما ایرانی ها پایان ندارد. به تک روی و ساز ناکوک زدن عادت داریم.
یکی از شرکت های ایرانی به جای قرار گرفتن در ردیف دیگر شرکت کنندگان کشورمان، به صورت انفرادی غرفه ای مجزا و بزرگ در کنار پاکستانی ها تدارک دیده بود و مهمانان ویژه با دیدن آن غرفه گمان کردند که بازدید از فرش های ایرانی را به انجام رسانده اند!
آیین گشایش و بازدید مقامات به سرعت و سرشار از نکته های فراوان پایان یافت اما دومین گروهی که به صورت دسته جمعی به بازدید از غرفه ها پرداختند را نباید از یاد ببرم: رفتگران.
با خروج مهمانان رسمی، بازدید مردان و زنانی دیگر که ملبس به لباسهای نارنجی رنگ همسانی بودند جلب توجه می کرد. رفتگران و کارکنان بخش خدمات نمایشگاه به صورت آرام، گروهی و با افتخار به بازدید از غرفه های نمایشگاه پرداختند. (و من باز به یاد ایران خودمان افتادم که چنین گروهی تا دقیقه نود در فضای نمایشگاه و سالنهای افتتاحیه ها سرگرم کارند و با آغاز به کار رسمی مراسم، عذرشان خواسته می شود و پی کار خود فرستاده می شوند!).

اندر باب گفت و گو با شوان هانگ

یادداشتهای پراکنده ای از سفر به سرزمین اژدها (پسین روز چهارم)

من تشنه دیدن جاها و آدم های تازه هستم و شوان هانگ پا به پای من از صبح تا ظهر راه رفته است. آشکارا خسته است. از سر دلسوزی با پیشنهادش مبنی بر اینکه به پارک تفریحی شینینگ برویم، موافقت می کنم تا دمی بیاساید و از ادامه راهنمایی و ایفای نقش مترجمی سرباز نزند.
با پرداخت ورودیه و دریافت بلیت، به پارک وارد می شویم. محدوده ای بزرگ و زیباست که هم شهربازی دارد، هم گل و گیاه متنوع، هم ماکت های بزرگ بادی دارد و هم دریاچه ای جذاب و زیبا که دور تا دور آن کسانی به ماهیگیری مشغولند.
زنان و مردان مسلمانی که پوشش متفاوتشان خبر از مذهبشان می دهد در پارک به قدم زدن مشغولند. راهبان بودایی -بر خلاف تصوری که از آنان دارم-، با آن لباس جگری رنگشان سوار بر چرخ و فلک و دیگر وسایل بازی می شوند و به تفریح سرگرمند.
من و هانگ پس از گشتی در پارک برای اندکی استراحت بر نیمکتی می نشینیم اما استراحتمان دو ساعتی به طول می انجامد. از هر دری سخنی به میان می آید و به نوعی به تخلیه اطلاعاتی یکدیگر مشغول می شویم. عدم تسلط کافی من به زبان انگلیسی البته این مفاهمه را زمانبر می سازد.
از او درباره تبتی ها و بوداییسم می پرسم. می گوید که آنان در این منطقه بسیار خوشحال و شادند زیرا که کار نمی کنند و دولت آنان را از نظر مالی تأمین می کند.
از اختلاف دولت چین با مردم تبت می پرسم که حیرتزده چنین ماجرایی را انکار می کند. می گوید تنها رهبر یکی از گروههای تبتی معترض است و دیگران با حکومت همراهند.
از وضعیت خانواده در ایران می پرسد و با حسرت از ممنوعیت داشتن بیش از یک فرزند در چین خبر می دهد.
وقتی از او درباره تصورش از ایران می پرسم، جمله ای عجیب می گوید که نشان دهنده چهره ای است که بیرون از مرزهای ما از کشورمان ترسیم شده است: "ایران جایی است که نفت دارد و همیشه جنگ دارد"!
از ایرانی ها "احمدی نژاد" را به عنوان پرزیدنت می شناسد اما بر زبان راندن نام او برایش دشوار است. وقتی کمکش می کنم تا این نام را به درستی ادا کند، با ذوق زدگی می گوید که او همین چند روز پیش هم به چین آمده بود و گویا درباره بحثهای هسته ای ایران مذاکره می کرد!
از مسلمانان و آیین مسلمانی می پرسد و کوشش می کنم تا مبلغ راستینی برای مذهبم باشم. می پرسد که آیا همه زنان مسلمان برقع دارند؟ و وقتی می گویم که در ایران چنین نیست، به سختی حرفم را می پذیرد. از مسجد جامع شینینگ –مسجدی خاص و دیدنی و متفاوت با مساجد ما- می گوید و اینکه روزهای جمعه زنان را به آنجا راه نمی دهند!
گپ و گفت ما از حوزه دین و سیاست به فرهنگ و هنر می رسد و او نام چهره های مشهور سینمای سرزمین اژدها را بر زبان می راند و چه ذوقی می کند وقتی می فهمد که جکی چان، بروس لی و جت لی را می شناسم و با کونگ فو آشنا هستم.
من البته بیشتر ذوق می کنم وقتی می فهمم که فیلم "بچه های آسمان" مجیدی را دیده است و داستان فیلم را با اشتیاق برایم بازتعریف می کند.
به تاریخ کهن چین تفاخر می کند و از شهر ممنوعه و ویژگی هایش سخن می گوید و من از تخت جمشید و دیگر آثار کهن تمدنی ایران برایش می گویم.
هانگ می گوید که قادر به تمایز قایل شدن میان ما خاورمیانه ای ها نیست. فرق بین ایرانی و عرب را نمی فهمد. وقتی کارت ویزیتم را می بیند، با تعجب می گوید: این که عربی نوشته است!
و من در برابر می گویم فرق نهادن میان چینی و ژاپنی و کره ای و بقیه چشم بادامی های شرق دور نیز برای ما دشوار است. باز تعجب می کند و از تفاوتهایشان می گوید. مثلاً اینکه چینی ها افقی می نویسند و ژاپنی ها عمودی!
هنوز آفتاب پرتوافکن است که به هتل بازمی گردیم. در لابی هتل دوستان هانگ از نمایشگاه بازگشته اند و در تدارک برنامه ریزی برای فردا هستند. از من می پرسند که آیا من BOSS هستم؟! شگفت زده می پرسم که چطور؟ و پاسخ می شنوم: چون همه امروز را درگیر آماده ساختن نمایشگاه و غرفه هایشان بوده اند و شما در حال گردش!
از تفاوت علت حضورم با دیگر مهمانان و حاضران در نمایشگاه گفتم و آگاهشان کردم اما با خود اندیشیدم که انگار در چین هم مانند ایران ما عده ای کار می کنند و معدودی دست در جیب نظاره گرند و ریاست می کنند!
در اتاق، رو به سوی قبله که به دشواری یافته بودمش نماز گزاردم و شام رنگارنگی را که عبارت بود از اندکی بیسکوییت با دو فنجان چای سبز و نبات نوش جان کردم.
به رصد کردن بیش از 60 کانال تلویزیونی چینی زبان سرگرم بودم که پلکها سنگین شدند.